คดีปกครองคืออะไร มีกี่ประเภท ฟ้องร้องต่อศาลอย่างไร
ความขัดแย้ง ความเห็นที่ไม่ตรงกัน หรือการทำผิดสัญญาล้วนส่งผลให้เกิด “ข้อพิพาท” ซึ่งนอกจากการทุ่มเถียงแล้ว ข้อพิพาทเหล่านี้ยังมีผลทางกฎหมาย และก่อให้เกิดการดำเนินการฟ้องร้องต่อศาล โดยรูปคดีที่มักเกิดขึ้นนั้นได้แก่ คดีแพ่ง คดีอาญา และอีกหนึ่งรูปแบบคือ “คดีปกครอง” ที่ในบทความนี้ จะมาอธิบายเพิ่มเติมว่า คดีปกครองคืออะไร มีกี่ประเภท การดำเนินการฟ้องร้องเป็นอย่างไร แล้วสามารถไกล่เกลี่ยหรือประนีประนอมได้อย่างไร
คดีปกครองคืออะไร
คดีปกครอง คือ ข้อพิพาทระหว่าง “ประชาชน” กับ “หน่วยงานรัฐ” หรือ “เจ้าหน้าที่รัฐ” โดยที่ฝ่ายรัฐได้กระทำการบางอย่างที่ ไม่ชอบด้วยกฎหมาย อาทิ การออกกฎข้อบังคับที่ไม่เป็นธรรม การเพิกถอนใบอนุญาตโดยมิชอบ การไม่ปฏิบัติตามหน้าที่ หรือการใช้อำนาจโดยมิชอบ ซึ่งอาจเป็นข้อพิพาทของหน่วยงานทางปกครอง เจ้าหน้าที่ของรัฐกับเอกชน หรือหน่วยงานทางปกครองและเจ้าหน้าที่ของรัฐด้วยกันเองก็ได้ นอกจากนี้ การฟ้องร้องคดีปกครองยังมีวัตถุประสงค์เพื่อคุ้มครองสิทธิของประชาชนและรักษาความชอบธรรมในการบริหารราชการแผ่นดิน
ตัวอย่างสถานการณ์ที่อาจเป็นคดีปกครอง
- เจ้าหน้าที่รัฐเรียกรับสินบนเพื่อแลกกับการอนุมัติใบอนุญาต
- หน่วยงานรัฐออกกฎหมายที่ขัดต่อรัฐธรรมนูญ
- เจ้าหน้าที่ตำรวจจับกุมประชาชนโดยไม่มีหมายจับ
- หน่วยงานรัฐเวนคืนที่ดินโดยไม่จ่ายค่าทดแทน
- โรงเรียนรัฐบาลไล่นักเรียนออกโดยไม่เป็นธรรม
พูดได้ว่า คดีปกครองมีลักษณะพิเศษที่ต่างจากคดีแพ่งและคดีอาญา เนื่องจากเป็นคดีที่เกี่ยวข้องกับการใช้อำนาจรัฐและการบริหารราชการแผ่นดิน ดังนั้น การพิจารณาคดีจึงต้องคำนึงถึงประโยชน์สาธารณะควบคู่ไปกับการคุ้มครองสิทธิของเอกชน ซึ่งศาลมีบทบาทสำคัญในการแสวงหาข้อเท็จจริง
ประเภทของคดีปกครอง
หากสงสัยว่าคดีปกครอง มีอะไรบ้าง โดยตามพระราชบัญญัติจัดตั้งศาลปกครองและวิธีพิจารณาคดีปกครอง พ.ศ. 2542 คดีปกครองสามารถแบ่งออกเป็น 6 ประเภท ดังนี้
1. คดีพิพาทเกี่ยวกับการกระทำฝ่ายเดียวของหน่วยงานทางปกครองหรือเจ้าหน้าที่ของรัฐที่ไม่ชอบด้วยกฎหมาย
ยกตัวอย่างเช่น
- การออกกฎหมาย ข้อบังคับ คำสั่ง ที่ขัดต่อรัฐธรรมนูญ หรือกฎหมายอื่นโดยมิชอบ
- การเพิกถอนใบอนุญาต โดยไม่มีเหตุผล หรือไม่เป็นไปตามขั้นตอน
- การออกคำสั่งรื้อถอนอาคาร โดยไม่ชอบด้วยกฎหมาย
2. คดีพิพาทเกี่ยวกับการที่หน่วยงานทางปกครองหรือเจ้าหน้าที่ของรัฐละเลยต่อหน้าที่ หรือปฏิบัติหน้าที่ดังกล่าวล่าช้าเกินสมควร
ยกตัวอย่างเช่น
- เจ้าหน้าที่ไม่ยอมออกใบอนุญาตให้ ทั้งที่เอกสารถูกต้องครบถ้วน
- เจ้าหน้าที่ตำรวจไม่ยอมรับแจ้งความ
- หน่วยงานรัฐไม่ดำเนินการตามคำร้องขอของประชาชน
3. คดีพิพาทเกี่ยวกับสัญญาทางปกครอง
เช่น
- รัฐผิดสัญญาจ้างก่อสร้าง
- เอกชนผิดสัญญาสัมปทาน
4. คดีพิพาทเกี่ยวกับการกระทำละเมิดหรือความรับผิดอย่างอื่นของหน่วยงานทางปกครองหรือเจ้าหน้าที่ของรัฐ
อาทิ
- เจ้าหน้าที่รัฐทำร้ายร่างกายประชาชน
- หน่วยงานรัฐสร้างความเสียหายแก่ทรัพย์สินของประชาชน
5. คดีที่กฎหมายกำหนดให้หน่วยงานทางปกครองหรือเจ้าหน้าที่ของรัฐต้องฟ้องคดีต่อศาลเพื่อบังคับบุคคลให้กระทำการหรือละเว้นกระทำการ
ยกตัวอย่างเช่น
- กรมสรรพากรฟ้องศาล เพื่อบังคับให้ผู้เสียภาษีชำระภาษี
- กรณีที่รัฐต้องการที่ดินของประชาชนเพื่อสร้างถนน แต่ตกลงราคาไม่ได้ หน่วยงานรัฐจะต้องฟ้องศาล เพื่อขอให้ศาลสั่งเวนคืน
- กรณีที่ประชาชนปลูกสร้างอาคารรุกล้ำที่สาธารณะ หน่วยงานรัฐจะต้องฟ้องศาล เพื่อขอให้ศาลสั่งรื้อถอนอาคาร
6. คดีที่กฎหมายกำหนดให้อยู่ในเขตอำนาจศาลปกครอง
เช่น
- คดีการดำเนินการเกี่ยวกับวินัยทหาร
- การดำเนินการของคณะกรรมการตุลาการศาลยุติธรรม
- คดีอื่นๆ ที่อยู่ในอำนาจของศาลชำนัญพิเศษ อาทิ คดีเกี่ยวกับอำนาจศาลเยาวชนและครอบครัว ศาลแรงงาน ศาลภาษีอากร ศาลทรัพย์สินทางปัญญา และศาลล้มละลาย
